Tọa đàm do Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam phối hợp Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Thanh tra Chính phủ tổ chức.
Phát biểu khai mạc tọa đàm, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Nguyễn Thiện Nhân nhấn mạnh; sự phát triển mạnh mẽ của internet, dân chủ càng có điều kiện để phát huy, tuy nhiên việc lợi dụng dân chủ cũng vì thế có nhiều phức tạp hơn…
“Với việc phát huy dân chủ, Mặt trận đã đẩy mạnh phương châm lắng nghe nhân dân nói, định kỳ có tiếp xúc với các tầng lớp nhân dân, có tổng hợp, báo cáo ý kiến, kiến nghị của cử tri, khiến nhân dân tin tưởng. Tới đây, Mặt trận tiếp tục phát huy mạnh mẽ việc này” - đồng chí Nguyễn Thiện Nhân cho biết và khẳng định, phát huy dân chủ là phải nói đúng, viết đúng. Chúng ta tập hợp, đồng thuận nhân dân, lắng nghe nhân dân nói để phát huy khối đại đoàn kết toàn dân tộc.
Đề cập công tác phòng chống tham nhũng, Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Nguyễn Thiện Nhân cho rằng, đó là cuộc đấu tranh của cả hệ thống chính trị nhưng kết quả đạt được chưa như mong đợi khiến nhân dân bức xúc. Mặt trận cũng chưa tham gia được nhiều. Về giám sát và phản biện xã hội, Mặt trận đã và làm. Trong đó, năm 2015 đã đứng ra chủ trì, phối hợp với các đoàn thể chính trị, bộ ngành triển khai 8 cuộc giám sát, bao gồm: thực hiện chính sách người có công; hoạt động của một số cơ sở y tế tư nhân; thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội; sử dụng vật tư, hóa chất trong nông nghiệp; giải quyết khiếu nại tố cáo… Tới đây, MTTQ sẽ đẩy mạnh công tác phòng chống tham nhũng và các hoạt động giám sát và phản biện.
Đề cập đến vấn đề dân chủ, theo GS.TS Hồ Sĩ Quý, nguyên Viện trưởng Viện Thông tin Khoa học Xã hội, trong Dự thảo văn kiện Đại hội XII của Đảng, trên cơ sở ghi nhận những kết quả tích cực nhiều mặt về thực trạng dân chủ ở Việt Nam, Dự thảo đã dành hẳn một chương, chương XIII để trình bày những tư tưởng định hướng về “Phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm thực hiện quyền làm chủ của nhân dân” trong thời gian tới.
GS.TS Hồ Sĩ Quý cho rằng, những tư tưởng định hướng, những phương hướng phát huy dân chủ xã hội, những nhiệm vụ cụ thể mà các cơ quan có trách nhiệm cần phải thực hiện… được nêu trong Dự thảo như vậy là đủ. “Thực hiện được những chỉ dẫn này, dân chủ sẽ thực sự đóng vai trò là phương thức hữu hiệu quản lý và điều tiết sự phát triển, đó cũng là phương thức chiến lược vĩ mô để bảo vệ Tổ quốc và phát triển đất nước. Vấn đề là làm thế nào để những tư tưởng đó thực sự đi vào đời sống” – GS.TS Quý đặt vấn đề.
GS.TS Hồ Sĩ Quý lưu ý, dân chủ cần được đảm bảo và thực thi với những nguyên tắc chủ yếu: Bảo đảm tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Dân ủy quyền cho nhà nước và các cơ quan công quyền thực thi quyền lực của mình. Không có thứ quyền lực nào nằm ngoài sự ủy quyền của dân. Mọi đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đều phải xuất phát từ nguyện vọng, quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân. Đồng thời có sự tham gia của người dân – tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp, không nhất thiết là tham gia trực tiếp, nhất là những trường hợp liên quan đến bí mật, an ninh quốc gia. Đáng chú ý dân chủ phải được thực hiện đầy đủ, nghiêm túc trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Không có vùng cấm trong thực hành dân chủ. Không có lĩnh vực nào được phép vi phạm cơ chế dân chủ, tinh thần dân chủ.
“Trong khuôn khổ những nguyên tắc đó, những nội dung cơ bản cần phải thực hiện để dân chủ thực sự là phương thức quản lý và điều tiết sự phát triển, ít nhất bao gồm: Thực hiện quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013. Cũng tức là thực thi cam kết Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền; bảo đảm phát huy dân chủ trong Đảng là hạt nhân để phát huy đầy đủ dân chủ trong xã hội; tổ chức thực hiện tốt Quy chế giám sát và phản biện xã hội của MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội; phát huy dân chủ phải đi liền với tăng cường pháp chế, đề cao trách nhiệm công dân, giữ vững kỷ luật, kỷ cương và đề cao đạo đức xã hội; phê phán những biểu hiện dân chủ cực đoan, dân chủ hình thức” – GS.TS Hồ Sĩ Quý nhấn mạnh.
Thực hiện nghiêm và có hiệu quả những nguyên tắc và những nội dung này, nền dân chủ ở Việt Nam sẽ đạt tới trình độ mới. Và cùng với điều đó, sự phát triển kinh tế - xã hội có khả năng sẽ đạt tới trình độ tối ưu hơn, chủ quyền đất nước sẽ có cơ sở để được bảo vệ một cách vững chắc hơn, GS.TS Quý nói.
Nhấn mạnh vai trò của giám sát và phản biện trong phát huy dân chủ, TSKH Võ Đại Lược, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế thế giới nêu rõ, muốn phát huy dân chủ, thì vấn đề hết sức quan trọng là phải thực hiện nghiêm túc hoạt động giám sát và phản biện xã hội. Chính hoạt động giám sát và phản biện xã hội là một giải pháp đấu tranh phòng chống tham nhũng hiệu quả. Vấn đề đặt ra là ai giám sát và phản biện, giám sát cái gì và như thế nào và những điều kiện đảm bảo sự thành công của hoạt động giám sát và phản biện xã hội.
Để làm tốt hoạt động giám sát và phản biện xã hội, TSKH Võ Đại Lược đề xuất cần nghiên cứu ban hành một luật riêng về giám sát và phản biện xã hội trong lĩnh vực kinh tế. “Nội dung của luật này phải đảm bảo cho phép các công dân, các tổ chức xã hội có quyền thực hiện giám sát và phản biện trong những lĩnh vực như ban hành các văn bản luật pháp; phê duyệt các kế hoạch, chương trình, dự án phát triển kinh tế xã hội, quá trình thực thi các kế hoạch, chương trình dự án phát triển kinh tế xã hội; đồng thời các cơ quan quản lý nhà nước phải tạo những điều kiện cần thiết như: cung cấp thông tin, đảm bảo kinh phí cần thiết, nghiên cứu tiếp thu các ý kiến giám sát và phản biện xã hội…” – TSKH Võ Đại Lược nêu ra.
Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế thế giới nhận định, ban hành văn bản pháp quy cho phép mọi công dân, các tổ chức xã hội được quyền có ý kiến khác và trái với nhà nước trong một số lĩnh vực kinh tế có thể được quy định cụ thể. Mặt khác, cho phép các cơ quan báo chí, truyền thông đại chúng có quyền công bố công khai các ý kiến giám sát và phản biện của các tổ chức xã hội.
Đồng tình với TSKH Võ Đại Lược về vai trò của giám sát và phản biện trong phát huy dân chủ, Ths Phạm Tuấn Huy, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam lưu ý, để làm tốt công tác giám sát, phản biện xã hội, MTTQ cần phát huy dân chủ, thực hiện nguyên tắc dân biết, dân làm, dân kiểm tra đồng thời tạo kiều kiện, ban hành chính sách dể thực hiện nguyên tắc này. “Bác Hồ đã nói: "Dân biết nhiều việc mà Đảng và Nhà nước không biết, dân có nghìn tai, nghìn mắt, cái kim trong bọc dân cũng biết”. Phản biện xã hội nói chung và trong lĩnh vực phòng chống tham nhũng nói riêng cần mở rộng dân chủ để nghìn tai, nghìn mắt của dân cũng thực sự là của Đảng” - Ths Phạm Tuấn Huy đề xuất
Đề cập đến dân chủ trong quá trình toàn cầu hóa, GS.TS. Nguyễn Quang Liêm, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho rằng, trong thời đại toàn cầu hóa ngày nay, dân chủ hóa xã hội là nguồn lực, động lực để các quốc gia hội nhập quốc tế, tham gia vào cuộc chơi toàn cầu; đồng thời dân chủ hóa cũng là kết quả của quá trình toàn cầu hóa. Dưới tác động của toàn cầu hóa được dẫn dắt của kinh tế thị trường hiện đại trên nền tảng khoa học và công nghệ tiên tiến, đặc biệt là công nghệ thông tin, dân chủ hóa xã hội là một tất yếu khách quan, là dấu mốc quan trọng trong lịch sử phát triển của nhân loại.
Theo GS.TS Liêm, sự phát triển bùng nổ của khoa học và công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin là động lực thúc đẩy quá trình dân chủ hóa. Dân chủ hoá thông tin được xem là một trong những lĩnh vực dân chủ hoá quan trọng bạậc nhất trong thời đại ngày nay, là tiền đề để thúc đẩy quá trình dân chủ hoá trở thành thực sự trong đời sống xã hội hiện đại./.
Theo Thu Hà, CTTĐT Đảng cộng sản Việt Nam